Rouwborden
Word vriend
1100 jaar kerkgeschiedenis

Rouwborden

Een rouwbord is een van oorsprong zwart houten bord met naam, titel en wapen van een prominente overledene en vermelding van geboorte-, en sterfdatum. De gewoonte om voor een overledene een rouwbord te maken en dat boven de ingang van het sterfhuis op te hangen, ontstaat rond 1600. In de begrafenisstoet wordt dit bord meegedragen en later in de kerk, waar de overledene begraven is, ter herinnering opgehangen. De vorm van het rouwbord in die tijd is meestal vierkant, waarbij het bord opgehangen wordt aan één hoekpunt, het wordt dan ruitvormig genoemd. Vierkante of langwerpige borden worden ook wel recht opgehangen. In de loop van de tijd worden de rouwborden groter en rijker van uitvoering en zijn ze uitsluitend bedoeld om permanent in de kerk geplaatst te worden.

Vanaf de middeleeuwen kunnen overledenen begraven worden in het schip van de kerk. Na de reformatie eveneens onder het koor, zoals te zien is aan de grafkelder van het kasteel Middachten in Ellecom. Tot 1829 was de ingang tot deze grafkelder in de noord muur van het koor, daarna is de ingang verplaatst naar buiten in dezelfde muur.

Naarmate de rouwborden rijker van uitvoering worden verschijnen er symbolen van dood, vergankelijkheid en overwinning op de dood op de borden. Voorbeelden daarvan in Ellecom zijn een doodshoofd, palmtakken, Acanthusbladeren, een zandloper en lauwerkransen. Er zijn geen grote verschillen tussen de rouwborden van mannelijke en vrouwelijke overledenen aan te wijzen. Vaak, maar niet altijd wordt er voor een vrouw een ruitvormig of ovaal wapenschild gebruikt. Typisch voor een weduwe is het gebruik van een om het schild geknoopte cordeliere( koord met knopen en kwasten, zie rouwbord F)

 

Nieuwe ingang grafkelder van Middachten, omstreeks 1912
Nieuwe ingang grafkelder van Middachten, omstreeks 1912

Rouwborden met heraldiek ( familiewapens) worden in de Bataafs-Franse tijd, na 1795, verboden en veelal vernietigd. Het ideaal van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap gaat niet samen met de bevoorrechte positie van de adel. Vele duizenden prachtig beschilderde rouwborden worden vernietigd. Slechts in enkele kerken in Nederland zijn rouwborden bewaard gebleven, waaronder die in Ellecom. Mogelijk zijn de borden in veiligheid gebracht en later weer teruggeplaatst. Overigens zijn drie rouwborden pas later in de kerk geplaatst, te weten in 1860, 1864 en in 1899. Ook in de kerk van Amerongen zijn nog veel rouwborden te zien, waarvan de meeste in relatie staan met de rouwborden in Ellecom. De bezitters van de kastelen Middachten en Amerongen behoorden lange tijd tot dezelfde familie van Reede. Vier rouwborden zijn van hout gemaakt en soms beschilderd alsof het marmer is; deze techniek wordt “faux marbre” genoemd. Bij de restauratie van de kerk in 1964, 1965 zijn de rouwborden hersteld en opnieuw met bladgoud verguld door de restauratieschilder Co Jacobs uit Velp. Hij heeft het lettertype aan de tijd aangepast. In het verleden zijn er meer rouwborden geweest dan tegenwoordig. In 1860 worden de gegevens van drie borden samengevoegd omdat de borden in te slechte staat zijn. Nog in 1942 hangt er een ruitvormig houten bord aan de west muur tegen de toren.

De rouwborden in Ellecom zijn betrekkelijk eenvoudig, wel laten ze voorouderlijke wapens zien, soms tot in het vierde geslacht om de zuivere adellijke lijn aan te tonen. In het jaar 1912 overlijden graaf en gravin Bentinck-van Heeckeren van Wassenaer. Beiden worden bijgezet in de nieuwe grafkelder. Hun zoon laat in plaats van rouwborden twee gebrandschilderde ramen aanbrengen in de kerk. Deze zijn in de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan.

Rouwbord Godard Adrian
Rouwbord Godard Adrian
Rouwbord Carel Anton
Rouwbord Carel Anton
Rouwbord Lady Maria
Rouwbord Lady Maria
Rouwbord Carel Anton
Rouwbord Carel Anton
Rouwbord Ursula
Rouwbord Ursula
Rouwbord Reynard van Reede
Rouwbord Reynard van Reede